Ludzie posiadają wrodzony instynkt przetrwania. Nasze ciała są zaprogramowane na przetrwanie – instynktownie oddychamy, mrugamy, kichamy, a nawet zeskakujemy z drogi jadącego pojazdu. Z tego powodu, anoreksja jest zagadką dla wielu osób. Jak to możliwe, że ludzie się głodzą, czasem nawet doprowadzając się do śmierci, podczas gdy inni, jeżeli nie większość, ma problem z utrzymaniem prostej diety?
Prawdę mówiąc, odpowiedź jest nieznana. Badania skupiły się na kilku czynnikach ryzyka dla rozwoju anoreksji, m.in., genetyce, środowisku, stabilności emocjonalnej i, prawdopodobnie najbardziej fascynującym, mózgu.
Mózgi osób chorujących na anoreksję i osób, które się z niej wyleczyły, posiadają subtelne, lecz znaczące różnice, w porównaniu z mózgami osób, które nigdy nie zmagały się z tym zaburzeniem. Mózgi osób z anoreksją cechuje inna reakcja na przyjemność, reagują inaczej na informację zwrotną i mają inny szlak serotoninowy.
Czy zmiany w mózgu następują przez zmianami fizycznymi?
Wspomniane różnice stwierdza się nie tylko u ludzi obecnie cierpiących na anoreksję, lecz także tych, którzy wyzdrowieli dawno temu. Tak więc nie ma pewności, czy te neurobiologiczne zmiany są obecne zanim ktoś wpadnie w anoreksję i są fizyczną zapowiedzią choroby, czy też są „bliznami”, będącymi skutkiem długotrwałego niedożywienia.
Klinicznie, osoby chorujące na anoreksję mają trudności z doświadczaniem przyjemności, lecz w porównaniu ze zdrowymi ludźmi, mają mniejsze problemy z odmówieniem sobie przyjemnych doznań – nie tylko deseru po obiedzie, lecz także większości przyjemności płynących z życia. (1)
W dodatku, według pracy Waltera Kaye, który przez pewien czas badał neurobiologiczny aspekt anoreksji, ludzie z tym zaburzeniem odżywiania nie potrafią cieszyć się z nagrody, ponieważ za bardzo obawiają się konsekwencji. (2) Ma to sens: poobiedni deser nie jest wart niepokoju, który by spowodował.
Mózgi anorektyków reagują inaczej na bodźce płynące z jedzenia
Jak się okazuje, mózgi osób, które mają, lub miały anoreksję, nie reagują na jedzenie, lub zdjęcia jedzenia tak, jak u osób w grupie kontrolnej.
Po podaniu cukru, mózgi osób wyleczonych z anoreksji wykazują niższą aktywność niż u innych ludzi, którzy lubią cukier i nigdy nie chorowali na zaburzenia odżywiania. Doprowadziło to badaczy do stwierdzenia, że osoby z anoreksją odczuwają mniej przyjemności z jedzenia. (3)
Ta sama grupa badaczy zastosowała znany protokół „zgadywankę”, na ludziach, którzy wyzdrowieli z anoreksji, oraz na zdrowej grupie kontrolnej, na podstawie którego mogli oni wygrać lub przegrać pieniądze.
Jak odkryli badacze, osoby z grupy kontrolnej przejawiały zupełnie inną aktywność mózgu, gdy wygrały, niż w przypadku, gdy przegrały pieniądze. Natomiast w grupie osób, które wyleczyły się z anoreksji, reakcja mózgu była podobna w obu przypadkach.
Wyniki sugerują, że ludzie z anoreksją mogą mieć problem z rozróżnieniem między pozytywną, a negatywną informacją zwrotną, co, jak napisali badacze, „może pomóc w wyjaśnieniu dlaczego tak trudno jest im znaleźć motywację do podjęcia leczenia, lub zrozumieć konsekwencje swojego zachowania”.
Części mózgu dotknięte przez zaburzenia odżywiania
Kaye przytacza dane obrazowe, które ukazują, że mózgi osób chorujących na anoreksję i tych, które wyleczyły się z choroby wykazują niedoczynność układu limbicznego, związanego z odczuwaniem nagrody, oraz mają nadzorujący układ nerwowy, związany z działaniem hamującym. „Osoby chorujące na jadłowstręt psychiczny mają tendencję do postrzegania swoich działań jako niepoprawnych lub błędnych, i nie są w stanie odpowiednio dawkować nagrody i kary, aby uczyć się z doświadczenia, natomiast są bardzo wrażliwe na krytykę”, pisze Kaye.
Osoby z tym zaburzeniem odżywiania wykazują również przewlekłe zaburzenia związane z 5-HT (serotoniną) w układzie nerwowym, co może mieć związek ze rozwojem stanów lękowych (Bailer, et al., 2005). Ponownie, niewiadomo, czy jest to spowodowane przez chorobę, czy też jest jednym z powodów jej wystąpienia.
Znalezienie neurobiologicznego powiązania z anoreksją
Jeżeli nauka rzeczywiście może określić neurobiologiczne powiązanie z anoreksją, to możemy nauczyć się, jak skuteczniej leczyć chorobę, która cechuje się najwyższym współczynnikiem umieralności ze wszystkich chorób psychicznych. Jednak anoreksja jest poniekąd zaskakującą chorobą, ponieważ atakuje zarówno umysł, jak i ciało.
Niektóre objawy neurologiczne mogą być skutkiem niedożywienia i niskiego wskaźnika masy ciała, wskazujących na anoreksję. Na przykład, nadmierna utrata wagi może spowodować kurczenie się istoty szarej mózgu. (4)
Dodatkowo ludzie, którzy z powodu tego zaburzenia odżywiania mają niedowagę, są bardziej narażeni na depresję, stany lękowe czy obsesję, niż osoby z anoreksją, które odzyskały prawidłową masę ciała. (5) Wszystkie te objawy, w tym zmniejszenie objętości mózgu, poprawiły się wraz z nabraniem wagi.
Kiedy objawy anoreksji stają się objawami głodzenia?
A więc gdzie zaczynają się objawy zaburzenia, a gdzie głodzenia się? Pewien wgląd zapewnia 65-letnie badanie nad 36 młodymi, zdrowymi, prawidłowymi pod względem fizjologicznym mężczyznami, którzy dostali możliwość zwolnienia ze służby wojskowej, w zamian za dobrowolny udział w badaniu, skupiającym się na skutkach niedożywienia. (6)
Badacze „częściowo głodzili” (zredukowali liczbę przyjmowanych kalorii o połowę) młodych mężczyzn przez 6 tygodni, po czym obserwowali ich przez trwający trzy miesiące okres ponownego odżywiania.
Mężczyźni przejawiali zachowania bardzo podobne do tych, przejawianych przez głodzące się osoby z zaburzeniami odżywiania. Nie tylko skupiali się na jedzeniu, lecz stali się bardziej przygnębieni i niespokojni. Jeden z badanych napisał: „nigdy w życiu nie byłem bardziej przygnębiony”.
1. Bailer, U., Frank, G., Henry, S., et al. (2005). Altered brain serotonin 5-HT1A receptor binding after recovery from anorexia nervosa measured by positron emission tomography and [11C]raclopride. Archives of General Psychiatry, 62(9), 1032-1041.
2. Kaye, W. (2014, May 6). Eating disorders: Understanding anorexia nervosa. Retrieved July 9, 2015.
3. Kaye, W., Bailer, U., Klabunde, M., Brown, H. Is anorexia an eating disorder? How neurobiology can help us understand the puzzling eating symptoms of anorexia nervosa. University of California San Diego Medical Center, Department of Psychiatry.
4. Bryner, J. (2010, May 26). Brain Shrinkage in Anorexia Is Reversible. Retrieved July 9, 2015.
5. Pollice, C., Kaye, W., Greeno, C., Weltzin, T. (1997). Relationship of depression, anxiety, and obsessionality to state of illness in anorexia nervosa. International Journal of Eating Disorders 21, 367–376.
6. Keys, A. Br’ozek, J, Henschel, A, et al. The biology of human starvation. Vols 1 and 2. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1950.
Przetłumaczył: Anna Urlik
